Po czym poznamy, że mamy do czynienia z osobą kompetentną, fachowcem w swojej dziedzinie?
Co wpływa na nasz wybór nauczyciela?
Każdy nauczyciel ma swój własny styl nauczania, ale można wymienić kilka uniwersalnych cech, które wpływają na efektywność nauczania i na to, że wybieramy akurat tą osobę a nie inną i zgadzamy się na to aby przekazywała nam wiedzę.
1. Kompetencje i wiedza
Na wiedzę nauczyciela składa się nie tylko znajomość przedmiotu, obszaru danej dziedziny, której naucza ale także dochodzą do tego inne kompetencje związane z uczeniem, które stanowią podstawę organizowania działań pedagogicznych i metodologicznych. Wyróżnia się kompetencje miękkie inaczej społeczne oraz kompetencje twarde.
Kompetencje twarde to umiejętności, które związane są z bardzo konkretną, możliwą do zastosowania wiedzą czysto praktyczną, którą nabywamy na drodze naszej edukacji.
Kompetencje miękkie natomiast wiążą się z umiejętnością zarządzania sobą samym, czyli sprawnością planowania, przewidywania, radzenia sobie ze stresem, zarządzania czasem a także zdolnością do motywowania samego siebie, asertywnością, kreatywnością i inteligencją emocjonalną. Drugi obszar odnosi się do funkcjonowania w społeczeństwie – te kompetencje to umiejętność pracy w zespole a także zarządzania innymi – motywowanie ich, stawianie im celów, inspirowanie, przekonywanie do własnych racji a także zapobieganie konfliktom i rozwiązywanie już zaistniałych.
2. Zdolności komunikacyjne.
Fachowiec posiada wiedzę i doświadczenie więc można by było stwierdzić, że pozyskanie od niego wiedzy to podstawa i tego właśnie oczekujemy. Niestety sama wiedza nie wystarczy, ponieważ ważną umiejętnością są zdolności komunikacyjne i one tak naprawdę decydują o tym, czy nauczyciel jest w stanie nam ją przekazać. Mowa tu o przekazie werbalnym, niewerbalnym, wizualnym, przekazie pomysłów w zrozumiałej dla odbiorcy formie a przy tym aktywowaniu wszystkich zmysłów, ponieważ jak wynika z psychologicznego punktu widzenia, informacje nacechowane emocjonalnie są lepiej przez nas zapamiętywane. Sukces w komunikacji polega na tym, że zostaliśmy zrozumiani przez odbiorcę. Jeżeli się okaże, że nie zostaliśmy zrozumiani przez wszystkich, próbujemy przekazać wiedzę w inny sposób, aby skutecznie dotarła ona do odbiorcy. Nauczyciel w tym przypadku parafrazuje, ilustruje i szuka sposobu, jak dotrzeć do wszystkich uczniów, tak aby przekaz był zrozumiały dla wszystkich bez wyjątku. Do zdolności komunikacyjnych należy też zdolność aktywnego słuchania, bez którego nie zrozumielibyśmy feedbacku odbiorcy i nie moglibyśmy udoskonalić naszego przekazu, tak aby był bardziej zrozumiały dla innych.
3. Pasja i chęć doskonalenia się, pogłębiania wiedzy i pomysłowość.
Ktoś kiedyś powiedział „ Ucząc innych uczymy się sami”. Podobnie studia dają tylko rusztowanie i często wiedzę merytoryczną potrzebną do wykonywania zawodu nauczyciela a doświadczenie zdobywa się w praktyce. Człowiek uczy się przez całe życie, podobnie jest z nauczycielem ; proces doskonalenia jest procesem nieustającym ponieważ zawód ten wymaga nie tylko wiedzy merytorycznej ale także psychologicznej, pedagogicznej, społecznej, organizacyjnej. Nauczyciel, który stwierdza, że nie wie wszystkiego i potrafi przyznać się do błędu, pokazuje swoim przykładem, że jest tylko człowiekiem i cały czas jest w procesie doskonalenia. Nauka opiera się na popełnianiu błędów i w pewnym sensie byciu elastycznym, otwartym na nowe sytuacje, nową wiedzę i radzeniu sobie z sytuacjami nowymi, nieprzewidywalnymi a nawet stresowymi w kontekście chociażby zdawania egzaminów.
4. Motywacja i umiejętność motywowania innych
Pasja jest zaraźliwa a zamiłowanie do tematu inspiruje do tego aby pogłębiać wiedzę w danej dziedzinie, nie poprzestając tylko na lekcji. Z pasją związana jest również motywacja. Jeżeli sami nie jesteśmy zmotywowani, tym bardziej nie zmotywujemy innych. Bardzo często nauczyciel może zarażać swoją charyzmą i pasją do przekazywanej wiedzy, ale może pojawić się problem z nadaniem tej wiedzy struktury. Stąd bardzo ważne jest połączenie zdolności pasjonata ze zdolnością dobrego organizatora.
5. Zdolności organizacyjne , cierpliwość i wytrwałość w dążeniu do celu
Jeżeli mamy poczucie celu, wiemy do czego dążymy i jaki dystans musimy przemierzyć aby do niego dotrzeć, to już połowa sukcesu. Podobnie jest ze zdolnościami, one same nie wystarczą aby odnieść sukces, potrzebna jest siła woli, samodyscyplina, cierpliwość w dążeniu do celu. Tu ufamy, że ktoś nas poprowadzi, ktoś kto ma doświadczenie i poprowadził już wielu i że nie poddamy się od razu na starcie. Wszystkie te cechy powinien mieć nauczyciel, ponieważ on pomaga sprecyzować i ustrukturyzować naszą wiedzę oraz dopinguje nas do tego aby dotrzeć z sukcesem do mety.
6. Umiejętności społeczne
Nakreślenie celu, strategii nie wystarczy kiedy brakuje umiejętności tworzenia więzi między nauczycielem a uczniem. Takie cechy osobowościowe nauczyciela jak otwartość, empatia, zrozumienie, zaufanie, wsparcie, życzliwość, poczucie humoru a także umiejętność dostrzegania i ukierunkowania potencjałów ucznia to klucz do sukcesu w tym zawodzie.
Ważna jest tez umiejętność rozpoznawania różnic indywidualnych, ponieważ każdy uczeń jest inny, ma inny profil osobowościowy, w związku z tym może preferować różne metody nauczania, które nauczyciel powinien odpowiednio dopasować do każdego ucznia. Nie można tu pominąć kontekstu kulturowego, rozpoznawania przez nauczyciela różnic kulturowych tak aby umiejętnie zintegrować uczniów i aby nie dochodziło do konfliktów na tym tle.
7. Umiejętność oceny umiejętności innych w kontekście użyteczności własnej pracy
W kontekście oceny umiejętności innych nauczyciel powinien znać mocne i słabe strony ucznia. Powinien też dokonywać ewaluacji własnej pracy i pracy ucznia, czy jest ona efektywna i skuteczna, czy przekazywane treści i forma przekazywania tych treści są dopasowane do oczekiwań ucznia, czy nabytą wiedzę uczeń może zastosować w praktyce i czy wyniki ucznia świadczą o tym, że przybliża się on do określonego celu, czy się jednak od niego oddala.
8. Odpowiedzialność, doświadczenie i współpraca
Można by tu sobie zadać pytanie, czy tylko nauczyciel jest odpowiedzialny za proces przyswajania wiedzy przez ucznia. Razem tworzą team a jak to w każdej relacji bywa każdy przyjmuje na siebie zobowiązania i w związku z tym odpowiedzialność wynika z wywiązania się z tych zobowiązań przez obydwie strony. Nauczyciel prowadzi ucznia po ścieżce, która jest dla niego nowa i jego odpowiedzialność jako mentora, coacha spoczywa na tym, że wie dokąd ta ścieżka prowadzi, ma jasno sprecyzowane cele, które korelują z celami ucznia, potrafi ocenić czy uczeń sobie poradzi w danej sytuacji natomiast uczeń ponosi odpowiedzialność w tym sensie, że dostosowuje się do wskazówek i poleceń nauczyciela i jest świadomy swoich mocnych i słabych stron, wie nad czym ma pracować, aby sprostać stojącym przed nim zadaniom. Dobra współpraca owocuje sukcesem, natomiast kiedy doświadczenia przybywa łatwiej się ten proces przechodzi.
9. Zdolności techniczne
Aktualna sytuacja wymusza rozwój w kontekście nowych technologii. Nauczyciele przechodzą na nauczanie zdalne więc nieodzowna staje się wiedza z zakresu nowych technologii. Nauczyciel musi być na bieżąco z nowinkami technologicznymi i oprócz tego, że sam posiada takie umiejętności radzenia sobie z wyzwaniami technicznymi, musi również przekazywać i wspierać w tym swoich uczniów.
Wydawać by się mogło, że jest raczej niemożliwym spełnić wszystkie warunki i posiąść wszystkie umiejętności aby stać się „idealnym” nauczycielem, dlatego zawód ten związany jest z ciągłym doskonaleniem i wymaga tak dużej odpowiedzialności od osoby, która go wykonuje. Słowo „ idealny” jest tutaj raczej nieadekwatne, ponieważ nikt z nas jako człowiek nie jest idealny. Przemierza długą drogę, aby choć trochę przybliżyć się do tego zakreślonego przez siebie czy społeczeństwo ideału. Nie ulega jednak wątpliwości co do tego, że nauczyciel, kształtując własną osobowość, kształtuje osobowości przyszłych pokoleń.